A Natureza non se Restaura desde un Despacho: A Resposta do Rural á Ecoloxía de Salón

Enviado por Adrián Riádigos, Asociación de Gandeiras e Gandeiros Galegos Elas-Eles

O debate sobre o futuro do noso medio natural está, por sorte, máis vivo ca nunca. Voces autorizadas, como a do biólogo Xabier Vázquez Pumariño, achégannos análises científicas necesarias que elevan o nivel da discusión, sinalando con acerto o cambio climático e un modelo forestal erróneo como causas estruturais dos incendios que nos asolan.¹ Son razoamentos lúcidos, impecables desde a lóxica ecolóxica, pero que a miúdo son percibidos desde o rural coma unha visión desde o balcón, unha perspectiva que, ao observar a paisaxe na súa totalidade, non sempre percibe a textura do terreo, as vidas que o habitan e as complexidades socioeconómicas que o moldean.¹

Este artigo non nace para refutar a ciencia, senón para poñela en diálogo coa experiencia. É unha resposta desde o barro, desde a pel de quen leva séculos xestionando un territorio que agora outros pretenden “renaturalizar” desde un despacho. Porque cando se rexeitan con desdén conceptos como “abandono” ou “limpeza”, ou se afirma que “o pastoreo tampouco frea os grandes incendios”, estase a ignorar o profundo significado que estas palabras teñen para nós e estase a borrar do mapa da solución ao principal axente conservador do territorio: o gandeiro, o agricultor, o comuneiro.¹

O Perigoso Espexismo do Rewilding: Deixar Facer á Natureza ou Fabricar Polvoreiras?

Nos últimos anos, gañou popularidade o concepto de rewilding ou “renaturalización”, unha idea que, na súa versión máis simplista, propón deixar que a natureza recupere o seu curso sen intervención humana.¹ Parece unha idea fermosa, case poética. Non obstante, aplicada sen matices ao noso contexto, é unha receita para o desastre. O que se omite é que a “natureza” que temos en gran parte de Galicia e de España non é un ecosistema prístino que agarda ser liberado. É unha paisaxe cultural, co-creada durante milenios pola man do home e o seu gando.¹

Abandonar este territorio á súa sorte non supón o regreso dun bosque primixenio, senón a creación dunha masa continua e homoxénea de matogueira e arborado sen xestión, un combustible perfecto para os incendios de sexta xeración que xa estamos a sufrir.² A crítica non é unha suposición; é unha evidencia. A acumulación de biomasa é o factor clave que explica a virulencia dos lumes actuais, e esta acumulación é a consecuencia directa do abandono, non só demográfico, senón dun modelo de xestión baseado no pastoreo e no aproveitamento multifuncional do monte.¹

Paradoxalmente, a estratexia de rewilding máis efectiva e defendida por moitos expertos é, precisamente, a reintrodución de grandes herbívoros.⁴ E quen son os xestores deses grandes herbívoros que levan séculos modelando a paisaxe, creando devasas naturais e mantendo a raia a matogueira? As nosas vacas, ovellas e cabras. A gandería extensiva non é o contrario á “renaturalización”; é a súa ferramenta máis eficaz, económica e socialmente arraigada.¹

A Ameaza da Desertificación: Cando o Lume Borra o Futuro

A idea de abandonar o monte ten outra consecuencia fatal, especialmente nun contexto de cambio climático: a desertificación. España é un dos países europeos con maior risco, cun 74% do seu territorio susceptible de sufrila.⁶ O mecanismo é sinxelo e terrible: un monte abandonado convértese nunha polvoreira que, tarde ou cedo, arde nun gran incendio forestal. Eses lumes de alta intensidade non só queiman a vexetación, senón que calcinan o solo, destruíndo a súa estrutura e a súa materia orgánica. Coas seguintes choivas, ese solo indefenso é arrastrado, iniciando un proceso de erosión que pode ser irreversible.³

Fronte a este perigo, a gandería extensiva volve ser a mellor aliada. Un pastoreo ben xestionado non só reduce a carga de combustible, senón que mellora a saúde do solo. O pisoteo e os excrementos do gando favorecen a infiltración da auga, aumentan a materia orgánica e actúan como un poderoso sumidoiro de carbono, combatendo tanto a desertificación como o cambio climático.⁸ Ignorar este servizo ecosistémico non é só inxusto, é unha neglixencia que nos custará moi cara.

A Lei de Restauración da Natureza: Un Traxe que non se Pode Vesti sen o Labrego

Neste contexto, chega desde Europa a nova Lei de Restauración da Natureza, unha norma con obxectivos loables: recuperar polo menos o 20% dos ecosistemas degradados para 2030, mellorar a saúde dos solos e protexer os polinizadores.¹⁰ Ninguén pode estar en contra de restaurar a natureza. O problema, unha vez máis, é o como e, sobre todo, o con quen.

Desde o sector agrario, esta lei percíbese con enorme preocupación, como unha nova carga burocrática e un conxunto de restricións impostas desde arriba que non teñen en conta a nosa realidade económica e social.¹² Pero a cuestión fundamental é outra: como se pretende restaurar os ecosistemas agrarios sen contar cos agricultores e gandeiros que os custodian?

A lei esixe mellorar indicadores como o índice de aves agrarias, o carbono orgánico nos solos ou a presenza de elementos paisaxísticos de gran diversidade.¹⁰ Eses son, precisamente, os resultados directos dunha xestión agraria extensiva e sostible. Somos nós, co noso traballo diario, os que xeramos eses “bens públicos” que a lei agora quere protexer por decreto.

Polo tanto, a Lei de Restauración da Natureza non pode aplicarse de costas ao rural. Facelo sería un fracaso garantido. Esta lei non debería ser unha ameaza, senón a oportunidade histórica para que a sociedade e as administracións recoñezan por fin o noso papel. Debe converterse no mecanismo para artellar un sistema de pagamentos por servizos ambientais xusto e eficaz, que remunere aos que coidan do territorio por un labor que nos beneficia a todos.¹

En definitiva, a conservación da nosa biodiversidade e a prevención dos grandes incendios non se conseguirán con visións idealizadas que borran ao ser humano da ecuación, nin con leis que se esquecen dos seus principais executores. Conseguirase baixando do balcón, escoitando, respectando e apoiando a quen leva xeracións demostrando que a mellor forma de conservar a natureza é vivir nela e dela de forma sostible. A natureza non se restaura desde un despacho; restáurase cada día, con cada rabaño que sae ao monte e con cada prado que se sega. Xa é hora de que ese traballo se valore como o que é: un servizo esencial para o futuro de todos.

Obras citadas

1. Más Allá del Fuego_ Un Manifiesto por el Diálogo entre el Campo y la Ciudad.docx
2. Rewilding: entendiendo una tendencia creciente (y muy razonable) – Enrique Dans, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.enriquedans.com/2023/04/rewilding-entendiendo-una-tendencia-creciente-y-muy-razonable.html
3. Incendios forestales y restauración de zonas quemadas – Congreso de los Diputados, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.congreso.es/docu/ofic_ciencia/OFICINAC_Incendios-forestales_20231214_web.pdf
4. Acerca de… ¿Rewilding? – el blog de jaume, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://acercad.wordpress.com/2017/10/01/acerca-de-rewilding/
5. Reintroducir grandes herbívoros y planificar fuegos controlados son dos de las estrategias más efectivas de ‘rewilding’ | CREAF, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.creaf.cat/es/articulos/reintroducir-grandes-herbivoros-fuegos-estrategias-rewilding
6. El Gobierno aprueba la Estrategia Nacional de Lucha contra la Desertificación para activar políticas que combatan esta amenaza en España, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.miteco.gob.es/es/prensa/ultimas-noticias/2022/06/el_gobierno_apruebalaestrategianacionaldeluchacontraladesertific.html
7. Estrategia Nacional de Lucha contra la Desertificación – UNCCD, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.unccd.int/sites/default/files/2023-04/Spain%20-%20National%20Strategy%20to%20Combat%20Desertification.pdf
8. El sector del vacuno de carne refuerza su compromiso con la conservación del medio ambiente – Provacuno, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.provacuno.es/vacuno/notas-de-prensa/el-sector-del-vacuno-de-carne-refuerza-su-compromiso-con-la-conservacion-del-medio-ambiente_856_325_2095_0_1_in.html
9. Estrategia Nacional de Lucha contra la Desertificación en España, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.miteco.gob.es/content/dam/miteco/images/es/enld_20220425_borrador_ip_tcm30-539659.pdf
10. Claves para entender la Ley de la Restauración de la Naturaleza: una estrategia de país por desarrollar – Fundación Global Nature, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://fundacionglobalnature.org/claves-para-entender-la-ley-de-la-restauracion-de-la-naturaleza-una-estrategia-de-pais-por-desarrollar/
11. ¿Qué es la Ley de Restauración de la Naturaleza? – Naturaliza, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://www.naturalizaeducacion.org/blog/ley-restauracion-naturaleza
12. Agricultores consideran que la Ley de Restauración de la Naturaleza es una carga – Enguix, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://enguix.com/agricultores-consideran-que-ley-de-restauracion-de-la-naturaleza-es-una-carga/
13. COAG: “La ley de restauración de la naturaleza dejaría en manos de grandes corporaciones y fondos de inversión el campo español y europeo”, fecha de acceso: septiembre 4, 2025, https://coag.org/post/coag-e2809cla-ley-de-restauracion-de-la-naturaleza-dejaria-en-manos-de-grandes-c-445208